martes, 24 de noviembre de 2015

LA ÉPOCA DE LOS TROVADORES

RAIMBAUT DE VAQUEIRAS

La protohistoria de las literaturas romances en la Península Ibérica comienza con Raimbaut de Vaqueiras, hijo de un caballero provenzal de escasos recursos. Su actividad transcurrió en Provenza, pero mayormente en el norte de Italia, al servicio de Bonifacio de Monferrato.

Su producción se sitúa en torno a 1180 y culmina en 1205.

Cultivó tanto la poesía tradicional, la epístola, la canción de amor, el sirventés (serventesio) y otras.

Mas tan temo vostro pleyto                           Mas tanto temo vuestra querella
todo'n soy escarmentado.                              que estoy enteramente escarmentado:
Por vos ai pen'e maltreito                              por vos sufro pena y maltrato
e meo corpo lazerado.                                   en mi cuerpo lastimado.

La nueit, can soy en meu leito,                     De noche, cuando yazgo en mi lecho,
soy mochas vezes penado.                            muchas veces me siento penado,
E car nonca m'a profeito,                              y, pues nunca recibo provecho,
falhit soy en mon cuidado.                            a mi parecer, he fracasado.

Mon corassô m'avetz treito                           Mi corazón me habéis traicionado
e, mot gen favlan, furtado.                            y, hablando con mucha gentileza, robado.

[Edición Menéndez Pidal]

RAIMON VIDAL DE BEZAUDUN

Nada conocemos de este trovador.

Conservamos algunos fragmentos líricos. Puede ser identificado con una persona del mismo nombre que aparece en Besalú en un documento de 1216.

Como en el caso de Vaqueiras, su obra nos interesa sólo en cuanto testimonio de la producción lírica castellana.

Tal dona no quiero [servir]                          No quiero servir tal señora
que por mi no's quiera rogar                        que por mí no quiera ser rogada
de cavalero de prestar                                  de un caballero distinguido
per que's podria enriquir.                             por el que se pueda enriquecer.

No li quiero'l suyo pedir,                             No quiero pedirle lo suyo,
pues tan dura m'es de fablar;                       pues me resulta tan inaccesible;
un poco deuria mentir                                 debería mentir un poco
por su vasallo meiorar.                                para mejorar a su vasallo.

[versión castellana]

ANÓNIMO

Un texto castellano de tema épico, procedente de una crónica del Tudense; Menéndez Pidal lo consideró coetáneo de los hechos.

Es notable por su antigüedad, pues puede remontarse a la fecha de redacción de la Crónica, hacia 1236.

No es de tema amoroso sino guerrero.

1.

En Cañatañazor
perdió Almançor
ell atamor.

2.

Estos fragmentos muy cercanos a una cantiga de amigo, aparecen insertados en La Razón de Amor, probablemente datados en la primera mitad del siglo XIII.

¡Ay, meu amigo,
si me veré ya más contigo!

¡Dios senor, a ti loa[do]
quant conozco meu amado,
Agora e tod bien [conmigo]
quant conozco meu amigo!

3.

Este otro cantar procede de la Crónica de la población de Ávila, fechada hacia 1255. Es de tema histórico y aparece asociado a un personaje que debió vivir a mediados del siglo XII.

Se supone que estamos ante las estrofas de un abulense que canta la epopeya carolingia.

Cantan de Roldán,
cantan de Olivero,
e non de Çorraquín
que fue buen cavallero.

Cantan de Olivero,
cantan de Rolán,
e non de Çarraquín
que fue buen barragán.

BONIFACIO CALVO

Fue colaborador de Alfonso X.

Desde 1266, su producción estuvo vinculada a los problemas políticos de Génova. No obstante, es probable que formara parte de la colonia genovesa de Sevilla, habiendo sido su familia una de las que recibieron tierras en el repartimiento de la ciudad ras su conquista.

Es autor de diecinueve composiciones en provenzal, entre las que destacan, además de los serventesios políticos, sus canciones de amor y una lamentación a la muerte de la amada.

Mui gran poder á sobre mi Amor,                            Muy gran poder tiene el Amor sobre mí,
pois que mi faz amar de coraçon                              pues me hace amar de corazón
a ren do mundo que me faz maior                            la cosa del mundo que me hace mayor
coita sofrer; e por tod'esto non                                 pena sufrir; y por todo esto no
ouso pensar sol de me queixar én:                           me atrevo a pensar siquiera en quejarme:
tan gran pavor ei que mui gran ben                          tanto miedo tengo de que muy bien
me lhi fezesse, por meu mal, querer.                       me la hiciera querer por mi mal.

E non mi-á prol este pavor aver,                              Y no me aprovecha tener este miedo,
pois cada dia mi-a faz mui melhor                           pues cada día me la hace mucho más
querer por mal de min e por fazer-                          amar por mi mal y por hacer-
me prender morte en cab': e pois sabor                    me recibir muerte al fin: y pues se complace
á de mia morte, roga'-lh'ei que non                          de mi muerte, le rogaré que no
mi-a tarde muito; que é gran sazon                          me la retrase mucho; que hace mucho
a que a quis e desejei por én.                                   que la quise y la deseé por esto.

Pois ja entendo que guisada ten                               Pues comprendo que ha dispuesto ya
Amor mia morte, non pode seer                              Amor mi muerte, no puede ser
que me non mat', e sei eu hûa ren:                          que no me mate, y sé una cosa:
que mi val mais logu'i morte prender                      que es mejor recibir muerte enseguida
que viver cuitad'en mui gran pavor,                        que vivir sufriendo tan gran miedo,
ca non averei, pois eu morto for,                             pues no sentiré, después de muerto,
tal coita com'ei no meu coraçon.                             tal pena como tengo en mi corazón.

E quen soubesse como mi vai, non                         Y quien supiese como me va, no
terria que eu sôn de bon sen                                    creería que estoy en mi sano juicio
en me leixar viver; ca sen razon                              al seguir con vida; pues sin motivo
me dá tal coit' Amor, que mi conven                       me da Amor tal pena que me conviene
a viver trist'e e sen todo prazer,                               vivir triste y sin ningún placer
e mi conven atal afan sofrer                                    y me conviene sufrir tal afán
que maior non fezo Nostro Senhor.                        como no lo hizo mayor Nuestro Señor.

AIRAS MONIZ D'ASME

Caballero gallego en torno a 1224, miembro de la casa de Fernando III de Castilla.

La siguiente cantiga es una réplica a otra en la que el contenido va de la amada del trovador, que es la más bella que existe y que, al describirla, todos sabrán quién es.

Pois mi non val d'eu muit'amar                              Pues no me vale amar mucho
a mia senhor, nen a servir,                                     a mi señora ni servirla,
nen quan apost'eu sei negar                                   ni con qué entereza sé negar
o amor que lh'ei e a'ncobrir                                   el amor que le tengo y encubrirla
a ela, que me faz perder,                                        a ella, que me hace perderme,
que mi-o non poden entender,                               de modo que no me lo puedan descubrir,
já eu chus no'-na negarei,                                      ya no la negaré más;
vel saberan de quen tort'ei.                                    al menos sabrán de quién recibo esta injusticia:

Da que á melhor semelhar                                     De la que tiene mejor aspecto
de quantas no mund'ome vir                                 de cuantas uno puede ver en el mundo
e mais mansa sabe falar                                        y sabe hablar con mayor mansedumbre
das que home falar oir,                                         entre cuantas se puede oír hablar;
non vol-a ei chus a dizer...                                    no os la tengo que concretar más...
quenquer x'a pode entender;                                 cualquiera la puede ya descubrir;
c'a feito já mi a nomeei.                                        su nombre no repetiré ya

E quen ben quiser trastornar                                 Y quien quisiera vagar
per tod'o o mundo e ferir                                       por todo el mundo y rebuscar,
mui festinho xi-a pod'achar,                                  fácilmente la puede hallar,
ca, por vos home non mentir,                                pues, por no mentiros,
non á ela tal pareçer                                              no tiene ella tal hermosura
con que s'assi poss'asconder                                 que le permita esconderse.
per como a eu dessinei,                                        Tal como la describí
acha-la-an, cousa que sei.                                     la hallarán con toda seguridad.

Os que me soian coitar                                          A los que me solían imporrtunar
foi-lhes mia senhor descobrir;                              les revelé quién es mi señora.
já mi ora leixaran folgar,                                      ¡Ahora me dejarán en paz,
ca lhis non podia guarir,                                       pues no los podía evitar,
ca ben lhe'-la fiz conhocer,                                   que bien se la di a conocer,
porque me non quis ben fazer,                             porque no quiso corresponderme!
e tenho que ben me vinguei,                                ¡Y estoy seguro de haberme vengado,
pois l'en concelh'averiguei.                                  pues la saqué a público conocimiento!

PERO DA PONTE

Un trovador de la escuela galaico-portuguesa y posiblemente el trovador oficial de las cortes de Fernando III y Alfonso X. En 1235 cantó la muerte de la reina Beatriz de Suabia, esposa de Fernando III y madre de Alfonso X. Su producción se extiende hasta 1275.

En sus sátiras encontramos referencias a los problemas y los enemigos de Alfonso X.

Agora me part'eu mui sen meu grado                  Ahora me separo muy a disgusto
de cuanto ben oj'eu no mund'avia,                       de cuanto bien en el mundo tenía,
c'assi quer Deus e mao meu pecado,                   que así lo quiere Dios y mi pecado,
ai eu!                                                                    ¡Ay de mí!

De mais, se mi non val Santa Maria,                   Además, si no me ampara Santa María,
d'aver coita muito tenh'eu guisado;                     estoy abocado a sufrir gran daño;
mais rog'a Deus que mais d'oj' este dia               pero ruego a Dios que desde hoy
non viva eu, se m'el non dá consselho.               no viva yo, si él no me da consejo.

Non viva eu se m'el hi non dá consselho,           No viva yo si él no me aconseja,
nen viverei, nen é cousa guisada,                        ni viviré, ni debo,
ca, pois non vir meu lum'e meu espelho,            pues, desde que no veo mi luz y mi espejo,
ai eu!                                                                   ¡Ay de mí!
ja per mia vida non daria nada,                           no daría nada por mi vida,
mia senhor; e digo-vos en concelho                   y os digo públicamente
que, se eu morr'assi d'esta vegada,                     qiue, si yo muriese de ésta,
que a vo'-lo demande meu linhage!                   ¡que os lo demande mi linaje!

....

NUNO FERNANDEZ TORNEOL

Es desconocido. El único Torneol registrado en esta época aparece en Córdoba, poco después de la reconquista. Los topónimos de una de sus composiciones y su huella en el trovador Johan Airas, induce a situarlo en Castilla.

Levad', amigo, que dormides as manhâas frias;   Levatáos, amigo, que dormís en las mañanas frías;
todalas aves do mundo d'amor dizian:                  todas las aves del mundo decían por amor:
leda m'and'eu.                                                        Soy feliz.

Levad', amigo, que dormide'-las frias manhâas;   Levantáos, amigo, que dormís las frías mañanas;
todalas aves do mundo d'amor cantavan:              todas las aves del mundo por amor cantaban:
leda m'and'eu.                                                        Soy feliz.

Toda-las aves do mundo d'amor diziam;              Todas las aves del mundo hablaban de amor;
do meu amor e do voss'en ment'avian:                 a mi amor y al vuestro se referían:
leda m'and'eu.                                                       Soy feliz.

Do meu amor e do voss'en ment'avian;                De mi amor y del vuestro se ocupaban;
vós lhi tolhestes os ramos en que siian:               vos les cortasteis las ramas donde estaban:
leda m'and'eu.                                                       Soy feliz.

....

Además de estos hay que recordar a otros: Alfonso X, Guiraut Riquier, Raimon de Castelnou, Lourenço y Johan de Guilhade, Meendinho, Roy Fernandez de Santiago, Pero Gonçalvez de Portocarreiro, Johan Zorro, Juyâo Bolseiro, Pero Meogo, Martin Codax, Fernan Esquio, Airas Nunez,
Gomez Garcia (Abad de Valladolid), Rey Don Denis [Rey de Portugal entre 1279 y 1325], y Afonso Sanchez (1289-1328), hijo bastardo del Rey don Denis.